कार्ल माक्र्सको जन्म जर्मनमा भएको थियो । उनको मृत्यु बेलायतमा भएको हो । माक्र्स जीवनको प्रारम्भमा जर्मन दार्शनिक हेगलबाट प्रभावित भएका थिए । हेगेल कै अनुयायी भएका थिए। पछि उनले आफ्नो दर्शन माक्र्सवाद ( द्वन्द्वात्मक तथा ऐतिहासिक भौतिकवाद ) को प्रतिपादन गरे । विकास गरे । उनले आफूले बिकसित गरेको माक्र्सवादी दर्शनको बारेमा भनेका छन् । उनले गरेका केही होइनन् । मात्र टाउको भरमा उभिएको हेगलको दर्शनलाई उल्टाठएर खुट्टाको भरमा उभ्याइदिएका हुन् । उनले यसो भन्नुको खास कारण के थियो भने आध्यात्मवादी चिन्तनबाट उत्प्रेरित हेगलको दर्शनलाई उनले उल्टाइदिएर भौतिकवादमा उभ्याइदिएका हुन् । कुरा के भने माक्र्सले हेगलको सिध्यान्त प्रतिसिध्यान्त र समन्वय वा संस्लेषण तथा बिरोधी शक्तिबीच एकता र संघर्ष, मात्रात्मक परिवर्तनदेखि गुणात्मक परिवर्तन तथा निषेधको निषेधको नियम वा प्रणालीलाई अवलम्बन गरेका थिए । ग्रहण गरेका थिए । स्टालिनले माक्र्सको बारेमा लेखेका छन् माक्र्सले माक्र्सवादको विकास वा संयोजन फायरवाखको भौतिकवाद र हेगलको थिसिज एन्टी थिसिज तथा सिन्थिसिज एवं बिरोधी शक्तिबीच एकता र संघर्ष , मात्रात्मक परिवर्तनदेखि गुणात्मक परिवर्तनदेखि गुणात्मक परिवर्तन तथा निषेधको निषेधको अवधारणा वा प्रणालीका आधारमा गरेका हुन् ।

माक्र्सले माक्र्सवादको विकास कथेर गरेका होइनन् । भैरहेका छिरलिएका चीजलाई एक ठाउँमा एकत्रित गरेर त्यसलाई पूर्णता दिने क्रममा गरेका हुन् । यसैले माक्र्सवादमा प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष रुपमा हिराक्लिटिसको निरन्तर परिवर्तन तथा बिकासका अवधारणा पनि परेका छन् । डिमोक्रिटसको अणु सिद्धान्तका अवधारणा पनि परेका छन् । सोक्रेटिसको डायलगका कुरा पनि परेका छन् । फायरवाखको भौतिकवादी अवधारणा पनि परेका छन् । हेगलको परिवर्तन र विकासको द्वन्द्वात्मक पद्धति वा प्रणाली पनि परेका छन् । यी र यस्तै थुप्रै कुराको कुल योग नै माक्र्सवाद हो जसलाई पछि लेनिन स्टालिन र माओले अझ विकसित गर्दै लएका थिए ।

माक्र्सवादको विकास माक्र्स र एंगेल्सले गरेका हुन् । माक्र्सवादको पहिलो बर्णमाला कम्युनिष्ट पार्टीको मानिफेस्टो एंगेल्सले लेखेका हुन् । यस सम्बन्धमा एंगेल्सले भनेका छन् कम्युनिष्ट पार्टीको मानिफेस्टो मैले लेखे पनि मैले माक्र्सले दिएको बुँदामा आधारित रही लेखेको हुँ । माओले माक्र्स एंगेल्सको मानिफेस्टोको विषयमा चर्चा गर्दै भनेका छन् उनी हरेक बर्ष एकपल्ट कम्युनिष्ट पार्टीको मानिफेस्टो पढ्ने गर्दछन् र त्यसमा नयाँ नयाँ कुरा भेट्ने गर्दछन् । माक्र्सबादमा एंगेल्सका नाम जोड्ने कि भन्ने प्रश्नका जबाबमा उनले त्यसको आवश्यकता छैन भनेका छन् । उनले के भनेका छने भने म नभए पनि माक्र्सवाद जन्मिने थियो । तर माक्र्स नभएको भए माक्र्सवाद जन्मिने थिएन । यसैले यसको नाम माक्र्सवाद भन्दा पुग्दछ । उनको नाम जोड्न आवश्यक छैन ।

एगेल्सले बिरोधी शक्तिबीच एकता र संधर्ष , मात्रात्मक परिवर्तनदेखि गुणात्मक परिवर्तन र निषेधको निषेधको पद्धतिलाई यसरी व्याख्या विश्लेषण गरेका छन्– हरेक वस्तु समाज वा चीजमा दुई विपरीत तत्व निगेटिव र पोजिटिभ हुन्छन् । तिनीहरूबीच परस्परमा एकता संधर्ष दुबै हुन्छ ।दुई विपरीत तत्वबीच एकता नभई सघर्ष हुँदैन । परस्परमा संधर्ष गरेर नै गति प्राप्त गर्दछन् । परिवर्तन हुन्छन् तथा विकसित हुन पुग्दछन् । नयाँ बस्तुमा रुपान्तरित हुन पुग्दछन् । यसरी नै सामन्तवाद पूंजीवादमा परिवर्तन हुन्छ । विकसित हुन्छ । पूंजीवाद समाजवादमा रुपान्तर हुन्छ । विकसित हुन्छ । परिर्तन एक अवस्थाबाट अर्का अवस्थामा हुँदा मात्रात्मक परिवर्तन हुँदै गुणात्मक परिवर्तन हुन पुग्दछ । एंगेल्सले मात्रात्मक परिवर्तनदेखि गुणात्मक परिवर्तनको उदाहरण पानी मार्फत दिएका छन् । चिसो पानी तात्दै जानु मात्रात्मक परिवर्तन हो । पानी तातेर वाफ बन्नु गुणात्मक परिवर्तन हो । बाफ फेरि पानी हुनु गुणात्मक परिवर्तन हो । पानी हिउँ हुनु पनि गुणात्मक परिवर्तन हो । एंगेल्सले निषेधको निषेध बुझाउन जौको दानाको उदाहरण दिएका छन् हामीले जौको एउटा दाना रोपेमा त्यसबाट सयौं दाना फल्दन् । रोपेको पुरानो दाना निषेध हुन्छ । त्यसको ठाउँमा नयाँ सयौ दाना प्राप्त हुन्छन् ।

माक्र्सले भनेका थिए उनी अझ माक्र्सवादी हुन सकेका थिएनन् । माक्र्सले शुरुमा नै भनेका थिए – अझसम्म दार्शनिकहरूले संसारको वाख्या मात्र गरेका छन् अव आवश्यकता छ संसार बदल्ने । माक्र्सवाद संसार बदल्ने दर्शन हो । माक्र्सवाद भन्दछ संसारमा जुन बस्तु छन् ती बस्तु पहिलेदेखि नै थिए । हामी कुनै सर्वथा नयाँ बस्तु उत्पन्न वा सृजना गर्न सक्दैनौं । जसलाई हामी नयाँ बस्तु भन्दछौं त्यो पृरानो बस्तु नयाँ बस्तुमा रुपान्तर भएको मात्र हो । माक्र्सवाद भन्दछ बिचारले बस्तु पैदा गर्ने होइन कि बस्तुले बिचार उत्पन्न गर्दछ । लेनिन भन्दछन् बिचार वा मस्तिष्क बस्तुको उच्चतम रुप हो ।