२०८१ पौष ५ गते धनगढीमा जन शिक्षा गृहले ‘कामरेड जलजला’ उपन्यासबारे राखेको समीक्षा कार्यक्रममा का.मोहनविक्रम सिंहद्वारा प्रस्तुत मन्तव्यको पुर्णपाठ--

प्रस्तुत उपन्यास कुन प्रकारको छ त्यसबारे मैले केही बताउनु उचित हुने छैन र त्यसबारे मैले पाठक र समालोचकहरूको मतको प्रतीक्षा गर्ने छु । त्यसपछि नै यो उपन्यासको वास्तविक मूल्याङ्कन हुन सक्नेछ । तैपनि त्यो उपन्यास लेख्नुको पछाडि मेरो कुन दृष्टिकोण वा अभिप्रायले काम गरेको छ ? त्यसबारे मैले केही प्रकाश हाल्ने प्रयत्न गर्ने छु ।

माक्र्सवादी–लेनिनवादी दर्शनले यो मान्दछ कि कुनै पनि व्यक्ति वा चीजबारे अध्ययन गर्दा त्यसलाई त्योसित जोडिएका सबै चीजहरूका सन्दर्भमा वा समग्र रूपमा बुझ्ने प्रयत्न गर्नुपर्दछ । त्यस सन्दर्भमा हेगेलले यो भनेका छन् कि विश्वका सबै चीजहरू एकअर्कासित सम्बन्धित हुन्छन् । लेनिनले पनि भनेका छन। प्रत्येक व्यक्ति विश्वमा अन्तर्निहित हुन्छ र विश्व प्रत्येक व्यक्तिमा अन्तर्निहित हुन्छ । यो उपन्यासलाई पढेपछि थाहा हुने छ कि त्यही दार्शनिक पद्धतिलाई यो उपन्यासमा पनि अपनाउने प्रयत्न गरिएको छ ।

जस्तो कि उपन्यासको शीर्षकबाट पनि थाहा हुन्छ । उपन्यास कि मुख्य पात्र ‘जलजला’ नै हुन् । उनी एउटी व्यक्ति नै हुन् । तर जस्तो कि माथि उल्लेखित हेगेल र लेनिनको भनाइबाट प्रस्ट हुन्छ । कुनै पनि व्यक्ति साधारण भन्दा साधारण व्यक्ति पनि विशुद्ध रूपमा व्यक्ति मात्र हु“दैन उ एउटा पूरै संसार हुन्छ । ऊ पूरै संसारमा मिलेको हुन्छ र साधारण संसार उ भित्र समाहित हुन्छ । त्यसैले कुनै व्यक्तिलाई यथार्थ रूपमा बुझ्नको लागि उसको सम्पूर्ण विश्वसितको सम्बन्धलाई बुझ्नुपर्ने आवश्यकता हुन्छ । त्यसरी नै कुनै व्यक्तिलाई वास्तविक रूपमा बुझ्नु सम्भव हुने छ । निश्चय नै त्यस प्रकारको ज्ञान पनि कहिल्यै पूर्ण हुने छैन । किनभने कुनै व्यक्ति र विश्वका बिचको सम्बन्धमा यति धेरै आयामहरू हुन्छन् र त्यसमा यति धेरै जटिलता हुन्छ कि त्यसलाई कहिल्यै पनि पूर्ण रूपमा ज्ञान प्राप्त गर्नु सम्भव हु“दैन। द्वितीय संसारका प्रत्येक व्यक्ति कुनै पनि चीज वा विश्व वा उनीहरूका बिचको सम्बन्ध लगातार गतिशील हुन्छ । त्यसैले कुनै एउटा समयमा प्राप्त ज्ञान अर्को समयमा उही रूपमा कायम रह“दैन । त्यसैले संसारको कुनै पनि विषयमा वा कुनै पनि समयमा प्राप्त हुने ज्ञान सधै“ अधुरो वा अपर्याप्त हुन्छ । त्यही नियम प्रस्तुत उपन्यासबारे पनि लागू हुन्छ ।

उपन्यासको प्राक्कथनको पहिलो वाक्यमा नै लेखिएको छ – कामरेड जलजला विश्वमा अन्तर्निहित छन् र सम्पूर्ण विश्व पनि उनमा अन्तर्निहित छ । त्यसैले कामरेड जलजलाबारे लेखिएको यो उपन्यासमा उनलाई सम्पूर्ण विश्वको सन्दर्भमा बुझ्ने वा प्रस्तुत गर्ने प्रयत्न गरिएको छ । प्रत्येक व्यक्तिको विश्वसित सम्बन्ध हुन्छ त्यसैले त्यो व्यक्तिबारे ज्ञान प्राप्त गर्नको लागि त्यसलाई विश्वको परिप्रेक्ष्यमा नै बुझ्नुपर्ने आवश्यकता हुन्छ । उपन्यासमा त्यही प्रयत्न गरिएको छ । तर निश्चय नै त्यसरी प्राप्त गर्ने ज्ञान पनि कहिल्यै पूर्ण हु“दैन । तैपनि यो उपन्यासमा त्यो दिशामा अधिकतम प्रयत्न गरिएको छ । त्यसैले जलजलाबाट सुरु भएको यो उपन्यासले नेपालमा मात्र होइन भारतका कैयौ“ स्थानहरू र युरोपका कैयौ“ देशहरू संसारका कैयौ“ महाद्वीप र महासागरहरू तथा सुदूर अन्तरिक्षसम्मको यहा“सम्म कि अहिलेको ज्ञात ब्रÞमाण्डको परिभ्रमण गर्ने बाहेक अज्ञात विश्वहरूको पनि परिकल्पना गर्दछ ।

त्यस प्रकारको परिभ्रमण वा परिकल्पनाको सन्दर्भमा प्रस्तुत उपन्यासले सर्वप्रथम भारतको कुमाउ“को विस्तृत रूपले चर्चा गर्दछ । उपन्यासको पहिलो भाग कुमाउ“सित नै सम्बन्धित छ र अन्तमा त्यो रोल्पाको थवाङमा आएर टुङ्गिन्छ । त्यसरी कौसानी र थवाङ उपन्यासका दुईवटा बिन्दुहरू हुन् ।

उपन्यासले नेपालका कैयौ“ स्थान र विषयहरूको विशेष अध्ययन गर्ने प्रयत्न गरेको छ । त्यस सिलसिलामा खास गरेर काठमाडौ“ उपत्यका र त्यहा“का स्वयम्भूनाथ, पशुपतिनाथ र अष्टमातृका† नवलपुर र दाङ देउखुरीको ढुङ्गे युगिन सभ्यता† कपिलवस्तु, रुपन्देहीको बौद्धकालीन सभ्यता र सुदूरपश्चिमको प्राग्एतिहासिक र मध्यकालीन इतिहास र संस्कृति समेतको अध्ययन गर्ने प्रयत्न गरिएको छ । उपन्यासले थारु, मगर र खस जस्ता नेपालका प्राग्एतिहासिक जातिहरूको इतिहासको अध्ययन गर्नेतर्फ पनि विशेष कोसिस गरेको छ । 

उपन्यासको सातौ“ भाग पूरै नै युरोप महाद्वीपस“ग सम्बन्धित छ । उपन्यासमा त्यो महाद्वीपलाई दर्शन, क्रान्ति र बलिदानको महाद्वीपको रूपमा उल्लेख गरिएको छ । त्यो महाद्वीप साम्राज्यवादको महाद्वीप पनि हो र त्यो महाद्वीपका कैयौ“ देशहरूले संसारका कैयौ“ देशहरूमा साम्राज्यको विस्तार गरेका छन् । तर अर्कातिर त्यो महाद्वीपले संसारभरि नै राजतन्त्र र सामन्तवादका विरुद्ध प्रजातान्त्रिक सङ्घर्ष, पुराना अन्धविश्वासका विरुद्ध पुनर्जागरणको उद्घोष, पु“जीवादका विरुद्ध समाजवादका लागि सङ्घर्ष वा माक्र्सवादी–लेनिनवादी दर्शन र कम्युनिस्ट आन्दोलनको सूत्रपात पनि गरेको छ । त्यही प्रकारले उपन्यासमा युरोप महाद्वीपको राजतन्त्र, पु“जीवाद वा फासिज्म समेतका विरुद्ध महान् बलिदानको इतिहास पनि चर्चा गरिएको छ । दर्शन, कला र साहित्यको क्षेत्रमा पनि त्यसको देन अतुलनीय रहेको छ ।

अहिलेको सुदूरपश्चिम र कर्णाली प्रदेशलाई पहिले सम्मिलित रूपमा कर्णाली प्रदेश नै भनिन्थ्यो । यो उपन्यासमा कर्णाली वा सुदूरपश्चिमको उल्लेख गर्दा सम्मिलित रूपले पहिलेको कर्णाली प्रदेशलाई नै बुझ्नुपर्ने छ । उपन्यासमा कर्णाली प्रदेशलाई पनि विशेष रूपले चर्चा गरिएको छ । सर्वप्रथम ता त्यो प्रदेशमा प्राग्एतिहासिक महŒवका कैयौ“ महŒवपूर्ण स्थानहरू छन् । तिनीहरूमध्ये कर्णाली नदी र रारा ताल विशेष रूपले उल्लेखनीय छन् । कर्णाली नदी हिमालय अस्तित्वमा आउनुभन्दा पहिले विद्यमान टेथिस महासागरको समयदेखि बग्दै आएको प्राग्एतिहासिक नदी हो । त्यही प्रकारले रारा ताल पनि टेथिस महासागरको अवशेषको रूपमा रहेको ताल हो । पाल्पाको तिनाउ नदीको तिरको जङ्गलमा रामापिथेकसको बङ्गाराका अवशेषहरू पाइएका छन् भने दाङ देउखुरीको उपत्यकामा ढुङ्गेयुगिन मानवहरूको बस्ती भएका प्रमाणहरू फेला परेका छन् । त्यही प्रकारले बर्दियाको राच्छेस तालमा पनि ढुङ्गेयुगिन कालका औजारहरू प्राप्त भएका छन् । त्यस आधारमा सम्पूर्ण कर्णाली प्रदेशमा ढुङ्गेयुगिन मानवहरू बस्ने गरेका त थिएनन् ? त्यो प्रश्न उठाउने ठाउ“ छ । निश्चय नै त्यो अध्ययन र अनुसन्धानको विषय हो । कतिपय विदेशी वा नेपाली स्रोतकर्ताहरूको अथक प्रयत्नबाट कर्णाली प्रदेशको प्राचीन इतिहास सम्बन्धी कैयौ“ जानकारी प्राप्त भएको छ । सम्मिलित रूपमा कर्णाली प्रदेश वा अहिलेको कर्णाली र सुदूरपश्चिम दुवै प्रदेशहरूमा अध्ययन अनुसन्धानपछि नेपालको प्राचीन इतिहासको एउटा ठुलो र गौरवमय खजाना प्राप्त हुने कुरा निश्चित छ । उपन्यासमा त्यस प्रकारको सम्पूर्ण सम्भावनाबारे चर्चा गरिएको छ ।

उपन्यासमा सुदूरपश्चिमको इतिहास त्यहा“का जाति र जनजातिहरू वा उनीहरूको संस्कृतिबारे विस्तृत रूपले प्रकाश हाल्ने प्रयत्न गरिएको छ । त्यस सिलसिलामा त्यहा“कोमध्यकालीन इतिहास, पुराना ऐतिहासिक स्थानहरू, मष्ट पूजा, मतवाली क्षेत्री, देउडा नाच, ढाल नाच, हुड्का नाच, चोपाउ“दो नाच, चा“चडि नाच, धामी नाच, डोली नाच, मुगाली नाच, थाहरूका विभिन्न नृत्यहरू सुदूरपश्चिमका अन्य विभिन्न संस्कृति आदिको पनि उल्लेख गर्ने प्रयत्न गरिएको छ ।

सुदूरपश्चिममा बृहत् रूपमा प्रचलित मष्ट पूजा एउटा प्राग्एतिहासिक महŒवको प्रचलन हो । नेपालमा खसहरू मेसोपोटामिया र बेबिलोनदेखि कुमाउ–गढवाल हु“दै पश्चिमको बाटो नेपालमा आएका हुन् । उनीहरूको मष्ट पूजा त्यहीबेलादेखि नै चल्दै आएको परम्परागत प्रचलन हो । यद्यपि समयको विकासका साथै त्यसमा कैयौ“ परिवर्तन वा विकास हु“दै आएका छन् । प्रारम्भमा मष्ट पूजा एउटा प्राकृतिक पूजा मात्र थियो र त्यसलाई एउटा ढुङ्गाको रूपमा मात्र पूजा गरिन्थ्यो । तर पछि त्यो पूजाको दैवीकरण र मानवीयकरण हुँदै गयो । स्थान विशेष अनुसार त्यसमा नया“ नया“ कथाहरू जोडि“दै गए । त्यसैको परिणाम हो कि अहिले कर्णाली प्रदेशमा मष्ट सम्बन्धी कैयौ“ कथाहरू प्रचलित छन् । उपन्यासमा मष्ट पूजाबारे विस्तृत रूपले प्रकाश हालिएको छ ।

सुदूरपश्चिमको एउटा महŒवपूर्ण पक्ष मतवाली क्षेत्रीको पनि हो । जसलाई जुम्लामा पावइ पनि भन्ने गरिन्छ । उनीहरूको मुख्य विशेषता यो हो कि खसहरूको हिन्दुकरण भएर तागेधारी बन्ने क्रममा उनीहरू त्यो प्रक्रियामा सामेल भएनन् र उनीहरूले जनै लगाएनन् । उनीहरूले आÇनो परम्परागत रीतिरिवाज वा पूजाको विधिलाई पनि पूर्ववत् कायम राख्ने प्रयत्न गरिरहे । उनीहरूको त्यस प्रकारको विधिलाई ‘छेका’ भन्ने गरिन्छ । तिनीहरूका बेग्लाबेग्लै नामहरू छन् जस्तै कि मैया बोलाउने छेको, मूल छेको, रैलो सभाइ छेको, देउको छेको, मनचुत्याको छेको, देउको खुसेको छेको आदि । तिनीहरूमा प्रयोग गरिने छेका वा तिनीहरूको भाषा पनि नेपाली भाषाको भन्दा बेग्लै र कृष्ट प्रकारको छ । उनीहरूका ती छेका वा थेगाहरू खस जातिको प्राचीन इतिहाससित सम्बन्ध भएको हुन सक्दछ । तिनीहरूको गहन मानव शास्त्रीय अध्ययन हुन सकेमा खस जातिको प्राचीन इतिहास सम्बन्धी कैयौ“ रहस्यहरू प्रकाशमा आउन सक्दथ्यो होला ।

उपन्यासमा सांस्कृतिक दृष्टिकोणले सुदूरपश्चिममा कति धेरै विविधता छ र त्यो दृष्टिकोणले कति धेरै सम्पन्न छ ? त्यसमाथि पनि प्रकाश हाल्ने प्रयत्न गरिएको छ । त्यहा“ नया“ दुलहीसित सम्बन्धित चोपाउ“दाको नाच पनि धेरै नै प्रसिद्ध छ ।

मुगु जिल्लाको मुगाली नाच पनि कर्णालीको एउटा प्रसिद्ध नाच हो । कर्णाली प्रदेशमा मागल, चुइ्किला, पडेली, चाचडी, भारत, दोहरी, तुलसा आदि गीतहरू तथा खेतीपाती र पशुपक्षी सम्बन्धी कैयौ“ गीतहरू पनि प्रचलित छन् । 

कर्णाली प्रदेशमा विभिन्न पौराणिक कथा वा ऐतिहासिक घटनाको आधारमा कैयौँ गाथाहरू बनाएर तिनीहरूलाई गाउने गरिन्छ जसलाई भारत भन्ने गरिन्छ । त्यस प्रकारका गाथाहरूमा साइमल साइको चा“चडी, राराको पैकेलो, सोभन राईको विलाप, काशिराजको पैकेलो, लाटी देउतीको पडेली आदि विशेष रूपमा उल्लेखनीय छन् ।

कर्णाली प्रदेशमा ठुलो सङ्ख्यामा लोककथाहरू पनि पाइन्छन् । त्यस प्रकारका कथाहरू जनजीवनसित नै सम्बन्धित हुन्छन् । यद्यपि तिनीहरूमा कल्पनाको पनि ठूलो मात्रामा प्रयोग गरिएको हुन्छ । त्यस प्रकारको कथाहरूमा सृष्टि सम्बन्धी कथा विशेषरूपमा उल्लेखनीय छ । संसारका सबै भागहरू जातिहरू, धर्महरूमा सृष्टि सम्बन्धी बेग्लाबेग्लै धारणाहरू पाइन्छन् र त्यसबारे बेग्लाबेग्लै प्रकारका वर्णनहरू पाइन्छन् । त्यही प्रकारले कर्णाली प्रदेशमा सृष्टि सम्बन्धी एउटा बेग्लै प्रकारको कथा छ र प्रस्तुत उपन्यासमा त्यसको उल्लेख गरिएको छ । त्यो कथामा लेखिए अनुसार† पहिले संसारमा कुनै मानिस थिएन । भगवानले सृष्टि गर्ने विचार गर्दा संसारको आधा भागको जिम्मा माछालाई दिए । माछाले त्यो जिम्मा लिन स्वीकार गरेपछि भगवानले धुपी, पिपल, गाई, देवदास, सल्ला र घोडालाई साक्षी राखे । धुपी, पिपल र देवदारले राम्ररी सा“ची बसे । तर गाई, घोडा र सल्लाले भने अलि कुरा बङ्गाए । त्यसपछि भगवानले पिपल, ढटेलो (जुम्लामा पाइने वनस्पति विशेष), धुपी र देवदारलाई दीर्घायु र सुख, समृद्धिको आशीर्वाद दिए । गाई, घोडा र सल्लाहलाई आधा सराप र आधा वरदान दिए । बढ्दै गएका मान्छेहरूले माछा खान थाले । माछामाथिको भार मान्छेहरूमाथि पर्न थाल्यो । मान्छेहरू दिन प्रतिदिन विवेकहीन हु“दै गयो ।

मैले पढेको कर्णाली प्रदेशको सृष्टि सम्बन्धी कथामा त्यति मात्र छ । त्यसबाट कति बुझ्ने र त्यसबाट के अर्थ निकाल्ने त्यो कुराको जिम्मा मैले पाठकहरूमाथि नै छाडिदिन्छु अथवा त्यसबारे तपाईंहरूबाट बढी जानकारी प्राप्त हुन सकेमा म कृतज्ञ हुने थिए ।

सङ्क्षिप्तमा, जस्तो कि उपन्यासको शीर्षकका साथै कोष्ठमा लेखिएको छ, प्रस्तुत उपन्यास ‘प्रेमको कथा र विश्वको दर्शन’ हो । उपन्यासको अध्ययन गरेपछि प्रस्ट हुने छ । त्यसको प्रधान पक्ष विश्वको दर्शन नै हो । प्रेम पनि समाजबाट अलग कुरा होइन र समाजकै एउटा अङ्ग हो । समाजका सबै चीजहरू दर्शनसित जोडिएका हुन्छन् र त्यसैले प्रस्तुत उपन्यासमा प्रेमको जे जति चर्चा गरिएको छ त्यो पनि दर्शनद्वारा नै ओतप्रोत छ । तैपनि उपन्यासको प्रधान पक्ष दर्शन नै हो ।

जस्तो कि उपन्यासको प्राक्कथनमा स्पष्ट गरिएको छ । विश्वका सबै चिजहरू एकअर्कासित घनिष्ठ रूपले जोडिएका छन् । त्यसैले उपन्यासले संसारका सबै चीजहरूलाई समष्टि रूपमा अध्ययन गर्ने वा प्रस्तुत गर्ने प्रयत्न गरेको छ, जसमा सुदूरपश्चिमका कर्णाली नदी र रारा ताल तथा मष्ट पूजा र देउडा नाच, थारु नृत्यहरू पनि आउ“छन् । समाज र इतिहासको अर्को महŒवपूर्ण पक्ष के हो भने तीमध्ये कुनै पनि स्थिर रह“दैनन् । तिनीहरूमा जान वा अनजान रूपमा सधै“ द्वन्द्व वा परिवर्तन भइरहन्छ । त्यो द्वन्द्वको क्रममा समाजको एउटा पक्षले अहिले जे जस्तो छ, त्यसलाई कायम राख्ने प्रयत्न गरिराख्दछ र त्यसका लागि पूरा शक्ति लगाउ“छ । तर त्यसका वावजुत समाज सधै“ निम्न स्तरबाट उच्च स्तरमा अगाडि बढिरहन्छ । त्यही समाजको प्रगतिशील धारा हो । उपन्यासले त्यही प्रगतिशील धारालाई अगाडि बढाउने प्रयत्न गरेको छ । हामीले लाखौ“ वर्षको कुरा नगरौ“, हजार वा सयौ“ वर्षको मात्र कुरा गर्ने हो भने पनि समाज निम्न स्तरवाट माथि नै उठेको देखिन्छ । त्यो गतिलाई जति तीव्र गति दिन सकियो, समाजको त्यति नै बढी विकास हुन्छ । दर्शन, राजनीतिक पार्टी वा साहित्यले पनि त्यो गतिलाई तीव्रता दिने प्रयत्न गर्नुपर्दछ र यो उपन्यासको मुख्य लक्ष्य त्यही रहेको छ । तर, समाज कहिल्यै पनि द्वन्द्वबाट मुक्त हु“दैन र त्यसैले, अवश्य पनि, यो उपन्यास पनि द्वन्द्वबाट मुक्त छैन । यो उपन्यासमा तपाईंले दुवै प्रकारका पात्रहरू पाउनु हुने छ । एकथरी पात्रहरूले समाजको बिगतलाई अग्रगतिमा अगाडि बढाउनका लागि पूरा प्रयत्न गरिरहेका छन् भने, अर्कातिर, कैयौ“ यस्ता पात्रहरू पनि छन्, जसले समाजको पिछडिएको विचार वा संस्कृतिको प्रतिनिधित्व गर्दछन्। त्यसरी यो उपन्यास पनि द्वन्द्वबाट मुक्त छैन । तैपनि उपन्यासको मुख्य जोड प्रगतिशील दिशा तिर नै छ र त्यसले एउटा यस्तो भविष्यको परिकल्पना गर्दछ, जो पूरै स्वतन्त्र, सुन्दर र सुखी हुने छ । खालि नेपाल मात्र होइन, सारा संसारबारे त्यही प्रकारको उद्देश्य राख्दछ । त्यो उद्देश्यमा प्रस्तुत उपन्यास कति सफल भएको छ ः त्यो कुरा पाठक र समालोचकहरूले नै बताउन सक्नु हुने छ ।

म मुख्य रूपले एउटा राजनीतिक कार्यकर्ता नै हु“। मेरो गत साढे सात दशकको जीवन राजनीतिमा नै बितेको छ । मेरो राजनीतिक उद्देश्य विद्यमान समाज व्यवस्थालाई बदलेर त्यसका ठाउ“मा एउटा स्वतन्त्र र सुखी समाजको निर्माण गर्ने नै हो । मैले नेपाल मात्र होइन, सम्पूर्ण संसारबारे नै त्यही प्रकारको सपना देख्दै आएको छु । तर त्यो कार्य सम्पूर्ण समाज समष्टि रूपमा अगाडि बढेपछि नै सम्भव हुने छ । गत साढे सात दशकको नेपालको र सम्पूर्ण विश्वको इतिहास हेर्ने हो भने त्यो दिशामा ऐतिहासिक सफलताहरू प्राप्त भएका छन् । तर त्यस प्रकारका सफलताहरू द्वन्द्वबाट मुक्त छैनन् । नेपाल र सारा संसारको इतिहास सरसरी प्रकारले हेर्ने हो भने पनि त्यो कुरामा कुनै शङ्का रहन्न । आज पनि एकातिर, समाजलाई अगाडि बढाउन चाहने र, अर्कातिर, पछाडि फर्काउन चाहने शक्तिहरूको बिचमा नेपालमा र विश्वस्तरमा नै ठुलो द्वन्द्व चलिरहेको छ । राजनीतिक क्षेत्रमा अग्रगामी शक्तिहरूलाई अगाडि बढाउन प्रगतिवादी शक्तिहरूले पूरा शक्ति लगाउनुका साथै साहित्य र संस्कृतिको क्षेत्रमा पनि त्यो आन्दोलनलाई अगाडि बढाउनका लागि पूरा प्रयत्न लगाउनुपर्दछ । त्यही दिशामा मैले गत सात दशकदेखि नै लगातार साहित्यको साधना गर्दै आएको छु र त्यही दिशामा प्रस्तुत उपन्यास मेरो एउटा नया“ पाइला हो । तपाईंहरूले दिने शुभकामना, समर्थन र सहयोगले मलाई आÇनो उद्देश्यतिर, वर्तमान समाजलाई बदलेर त्यसका ठाउ“मा एउटा स्वतन्त्र, सुखी र सुन्दर समाजको निर्माणका लागि थप ऊर्जा प्रदान गर्ने छ भन्ने मैले आशा र विश्वास गरेको छु ।