काठमाडौं । आचार्य चाणक्यले एक श्लोकको माध्यमबाट ४ यस्ता अवस्थाका बारेमा बताउनुभएको छ, जसको सामना गर्ने हो भने उसलाई जीवन जिउन गाह्रो हुन्छ । उसले हरेक पल निसास्साउने जीवन बिताउँछ। आचार्य भन्नुहुन्छ कि कान्तवियोगः स्वजनापमानम् रिणस्य शेषम् कुनरिपस्य सेवा, दरिद्र्यभावद्विमुखम् च मित्र विनाग्नीना पञ्च दहन्ति कायम्। तलको स्लाइडमा यस पदको अर्थ बुझौं।

आचार्य चाणक्यले भनेका थिए कि यदि श्रीमतीसँग पतिको सम्बन्ध विच्छेद भयो भने उनको जीवन दुःखमा डुब्छ किनभने श्रीमतीले आफ्नो पतिको हरेक सानो कुराको ख्याल राख्छिन्। श्रीमती बिदा भएपछी उनको यसरी हेरचाह गर्ने कोहि छैन । यस्तो अवस्थामा व्यक्तिले सधैं आफ्नी श्रीमतीको बारेमा सोच्दछ। श्रीमतीको दुस्खमा हर पल भित्र भित्रै रुन्छ ।

आचार्यले आफ्नो परिवारका मानिसबाट अपमान सहनु परेमा जीवन बोझजस्तै हुने विश्वास थियो । यस्तो अवस्थामा व्यक्तिले त्यो अपमान बिर्सन सक्दैन र दोषले भरिन्छ। त्यसैले उसलाई हरेक पल निसास्सिएको महसुस हुन्छ

यदि कसैले कसैबाट ऋण लिन्छ र उसले चाहेर पनि त्यो ऋण तिर्न सक्दैन भने, यो अवस्थाले उसको जीवन कष्टकर बनाउँछ। त्यस्ता मानिसहरूको रातको निद्रा र दिनको शान्ति गायब हुन्छ। भित्रभित्रै निसासिएर बाँच्छन् ।

आचार्यले गरिबीलाई सबैभन्दा ठूलो अभिशाप मानेका छन् । आचार्य चाणक्य भन्नुहुन्थ्यो गरिबको जीवनमा सुख हुँदैन त्यसैले मनमा रिस उठ्छ । सुख प्राप्तिको चाहनामा यस्ता व्यक्ति कहिलेकाहीँ गलत बाटोमा हिँड्छन्, जसका कारण उसको जीवन झनै कष्टदायी हुन्छ ।