पश्चिमी सभ्यतामा लुसिफर भनेको सैतान (दानव) हुन् । लुसिफर ल्याटिन भाषाको शब्द हो । ल्याटिन भाषामा लुसिफरको अर्थ ‘उज्यालो ल्याउने’ वा ‘बिहानीको तारा’ भन्ने हुन्छ । यो नाम रोमन संस्कृतिमा शुक्र ग्रहको लागि प्रयोग गरिन्थ्यो । जुन बिहान सुर्य उदाउनु अघि सबैभन्दा चम्किलो देखिन्छ ।क्रिश्चियन धर्मग्रन्थमा लुसिफरलाई परमेश्वरको विरूद्ध विद्रोह गर्ने, स्वर्गबाट निष्कासित भएको एक पतित स्वर्गदूत र दानव भनेर चित्रण गरिएको छ । यसलाई प्रायः शैतानसँग जोडिएर हेरिन्छ । बाइबलको पुरानो नियमको यशैया १४ः२२ मा बेबिलोनका राजाको पतनलाई बिहानको ताराको पतनसँग तुलना गरिएको छ । त्यसलाई नै ल्याटिन भाषामा लुसिफर भनिएको थियो । यसै सन्दर्भबाट लुसिफर घमण्ड, विद्रोह र अन्धकारको प्रतिकको रूपमा स्थापित भयो ।

लुसिफर शब्दले मुलतः उज्यालो र तारालाई जनाए पनि इसाई धर्ममा यसको अर्थ गर्वको कारण पतन भएको परमेश्वरको शत्रु भन्ने बुझिन्छ ।  कुनै समय लुसिफर सुन्दर, शक्तिशाली स्वर्गदूत थिए । स्वर्गमा पनि उनको स्थान उच्च थियो । सौन्दर्य, शक्ति र बुद्धिमा उनी श्रेष्ठ थिए । तर आफ्ना यिनै कुरामा घमण्ड गरेर लुसिफरले आफूलाई ईश्वरको बराबरीमा राख्न खोजे । उनको यही चाहना स्वर्गमा विद्रोहको कारण बन्यो ।

लुसिफरको विद्रोहले स्वर्गमा द्वन्द्व निम्त्यायो । परम्परागत कथनअनुसार उनले स्वर्गका अन्य देवदूतलाई पनि आफ्नो साथमा ल्याएर र ठुलो विद्रोहको नेतृत्व गरे । ईश्वरले यो विद्रोहलाई पाप माने र लुसिफरलाई स्वर्गबाट खसालिदिए । उनी ‘फलन एन्जल’ अर्थात् पतित स्वर्गदूत बने । स्वर्गबाट खसालिएपछि लुसिफर नर्कमा पुगे । यहाँ उनले सैतानको रूप लिए । सैतानको स्वरूपमा लुसिफरले मान्छेलाई पथभ्रष्ट गर्ने, पाप कार्यतिर आकर्षित गर्ने, एडम र इभलाई वर्जित फल खान प्रेरित गर्ने सर्पलाई पनि लुसिफरको एक रूप मानिन्छ ।

लुसिफरको कथा केवल धार्मिक दृष्टिकोणबाट मात्र होइन, सांस्कृतिक र मनोवैज्ञानिक दृष्टिकोणबाट पनि महत्त्वपूर्ण छ । धेरै संस्कृतिमा यो कथालाई अहंकार र पतनको प्रतीक मानिन्छ । लुसिफरको विद्रोहलाई आत्मचिन्तनको प्रारम्भिक बिन्दु मानिन्छ । जहाँ एक प्राणीले आफ्नो अस्तित्वको सीमालाई पार गर्न खोज्छ र परिणमस्वरूप पतन हुन्छ ।

लुसिरफरको कथाले शक्ति, सौन्दर्य, र बुद्धिलाई नियन्त्रणमा राख्न सकिएन भने यो आफ्नै लागि कसरी खतरा बन्न सक्छ भन्ने पाठ पनि पढाउँछ ।

विश्व राजनीतिमा लुसिफरको प्रयोग किन हुन्छ ?विश्व राजनीतिमा ’लुसिफर’ वा यसका पर्यायवाची शब्दहरू शैतान वा असुरको प्रत्यक्ष प्रयोग खासगरी प्रतीकात्मक र लाक्षणिक रूपमा हुने गर्दछ । यसका पछाडि मुख्यतया निम्न कारणहरू छन-

 विरोधीलाई ‘दानवीकरण’ -राजनीतिक विरोधीहरू, फरक विचारधारा वा शत्रु राष्ट्रहरूलाई पूर्ण रूपमा खराब र नैतिक रूपमा भ्रष्ट देखाउनका लागि यो शब्द प्रयोग गरिन्छ । ‎कसैलाई ‘लुसिफर’ वा ‘शैतान’ भन्नुको अर्थ उनीहरू मानव होइनन्, तर शुद्ध खलनायक  हुन् भनी आरोप लगाउनु हो । यसले आम जनतामा डर, घृणा र आक्रोश पैदा गर्छ र आफ्ना समर्थकहरूलाई एकजुट बनाउन मद्दत गर्छ ।

 घमण्ड र निरङ्कुशताको आलोचना-लुसिफरको पतनको कथा घमण्ड को परिणाम थियो । राजनीतिमा, जब कुनै नेता वा शासन प्रणाली अत्याधिक आत्म–केन्द्रित, निरंकुश वा दमनकारी हुन्छ, तब यसलाई ‘लुसिफरियन’ शक्तिसँग तुलना गरेर उनीहरूको घमण्ड र अहंकारको पतन निश्चित छ भन्ने सन्देश दिइन्छ ।

षड्यन्त्र सिद्धत-कतिपय षड्यन्त्र सिद्धान्तहरूमा विश्वका शक्तिशाली र गोप्य संस्थाहरू वा कुलीन वर्गहरूले गोप्य रूपमा ‘लुसिफरियन’ दर्शन पछ्याउने वा शैतानी शक्तिसँग साँठगाँठ गर्ने दाबी गरिन्छ । यसको उद्देश्य ती शक्तिशाली समूहहरूलाई अमानवीय र खतरनाक देखाउनु हो, जसले उनीहरूको विरुद्ध जनमत सिर्जना गर्न सहयोग गर्छ ।

नैतिक युद्धको चित्रण -‘लुसिफर’ को प्रयोग गरेर कुनै पनि राजनीतिक सङ्घर्षलाई असल (न्याय) र खराब अन्याय) बीचको नैतिक वा धार्मिक युद्ध को रूपमा प्रस्तुत गरिन्छ । यसले आफ्ना कार्यहरूलाई सही, पवित्र र आवश्यक ठहराउन मद्दत गर्छ, र युद्ध, हस्तक्षेप वा कठोर नीतिहरूको औचित्य सिद्ध गर्छ ।

‎संक्षेपमा, विश्व राजनीतिमा ‘लुसिफर’ को प्रयोग प्रायः भावात्मक  र प्रतीकात्मकताको एक शक्तिशाली हतियारको रूपमा गरिन्छ । जसले आफ्ना विरोधीहरूलाई अन्धकारको शक्तिको प्रतिनिधि ठहयाउँदै जनतालाई भावनात्मक रूपमा आकर्षित गर्छ ।एजेन्सीको सहयोगमा